Weerstandsvermogen en Risicobeheersing

Het Stationsgebied blijft een complex en daardoor risicovol project. De uitvoering is ver gevorderd, maar tegelijkertijd worden er ook nog
(detail-)onderhandelingen gevoerd met marktpartijen over de vastgoedprojecten. De uitvoering brengt ook nieuwe complexiteit met zich mee die te maken heeft met het bereikbaar, leefbaar en veilig houden van het gebied. Het belangrijkste risico dat uit de risicoanalyse komt, is dat grondopbrengsten niet of later worden gerealiseerd. 

12,0 

17,2

Maatregelen:

• Slimme ontwikkelingsstrategie en actieve marketing vastgoedprojecten, gemeentebrede proposities. 
• Aanpassen van kaders op het gebied van tijd, geld en kwaliteit; aanbestedingsstrategie, 'just in time' besluiten. 
• Gerichte communicatie, overleg met partijen, prioriteiten stellen en goodwillacties. 

In het hoofdlijnenakkoord van kabinet Schoof was een korting op de SPUK's opgenomen. Dit betreft een extra korting op onze inkomsten of door een korting op het gemeentefonds of op de omvang van het SPUK budget. Achtergrond van deze maatregel is dat administratieve lasten worden verminderd doordat er sprake is van meer beleidsvrijheid om deze middelen te besteden. In de laatste Voorjaarsnota van dit kabinet is deze maatregel ook budgettair opgenomen. Echter bij een aantal van deze SPUK’s is sprake van verplichtingen uit convenanten en/ of meerjarige afspraken met de stad. In welke mate wij deze korting (tijdig) kunnen invullen is onzeker. Wel is zeker dat deze bezuinigingsmaatregel een effect heeft op de uitvoering van ons beleid.
De maatregel is tot op heden nog niet volledig uitgewerkt, waardoor de impact van de maatregelen op ons beleid en onze inkomsten onzeker blijft

10,3 

14,7 

Maatregelen:
Het is nog niet zeker dat de beleidswijzigingen worden doorgevoerd en of het dan in één keer of stapsgewijs plaatsvindt. Minder SPUK’s betekent aan de andere kant lagere administratieve lasten en minder accountantscontroles. De gemeente probeert als beheersmaatregel deze “voordelen” te maximaliseren. Verder is er het voordeel dat met het afschaffen van de SPUK’s ook de terugbetalingsverplichting valt. Efficiencywinsten komen daarmee ten goede van de exploitatie.

De vraag neemt toe en is sterk afhankelijk van externe factoren als prestatiedruk bij jeugd, vergrijzing en inzet op langer thuis wonen. Daarnaast neemt zorgduur en opvang toe door complexere problematieken en krapte op de woningmarkt waardoor uitstroom stagneert. Het financieel risico bestaat daaruit dat bij een open-einde regeling de gemeente de verantwoordelijkheid neemt voor de extra uitgaven als de autonome groei groter blijkt te zijn dan de geprognosticeerde groei die door de Rijksoverheid wordt gefinancierd.   

9,5

13,7 

Maatregelen:
In de Voorjaarsnota 2023 hebben we aangegeven structureel tekorten te verwachten op Jeugd en Wmo. Bij de besluitvorming rond de VJN is gekozen voor scenario 2, aangevuld met amendement 52 "Utrechtse basis is een absoluut minimum bij bezuinigingen, waarin de oplossingen voor het verwachte tekort moeten worden gevonden in het brede sociale domein op basis van inhoudelijke uitgangspunten. Deze aanpak moet ertoe leiden dat we duurzaam in staat zijn de zorg en ondersteuning te bieden. Over de voortgang wordt u geïnformeerd via de raadsbrief Hervormingen sociaal domein de meeste recente brief was de brief van 15 mei 2025 met kenmerk 11923054

De belasting van het elektriciteitsnetwerk in Utrecht nadert een kritische grens. Momenteel is er al een wachtlijst voor stroomaansluitingen voor grootgebruikers. Investeringen voor lange-termijn oplossingen komen traag van de grond komen terwijl de vraag naar energie steeds sneller stijgt. Hierdoor wordt de kans dat de netbeheerder ook een aansluitstop voor kleingebruikers afkondigt, steeds groter. Dit heeft als gevolg dat ontwikkelingen stagneren. Voor de gemeente heeft dit financiële gevolgen. Zoals lagere opbrengsten grondexploitatie, die deels niet binnen de reserve grondexploitatie gedekt kunnen worden, en lagere legesinkomsten.  
Een aansluitstop voor kleingebruikers heeft tevens consequenties voor de realisatie van maatschappelijke vastgoed, de groei van de stad raakt uit balans: Nieuwbouw kan niet verder wat als gevolg heeft dat contracten met aannemers moeten worden afgekocht, lopende investeringen afgewaardeerd en extra tijdelijke huisvesting gerealiseerd. Daarnaast zal er bij renovatieprojecten minder verduurzaming mogelijk zijn wat kan leiden tot extra kosten voor nieuwe ontwerpen en latere realisatie van de renovatie waardoor onderhoudskosten sterk toenemen

8,9 

12,7

Maatregelen:
Om het risico van een aansluitstop voor kleingebruikers te beheersen, zet de gemeente in op tijdelijke energieopwek via inzet van o.a. (gas)generatoren en accu’s bij zowel gemeentelijk vastgoed als nieuwbouwlocaties. Hiermee worden vertragingen in de realisatie van projecten tijdelijk opgevangen. Daarnaast wordt er gefaciliteerd in de uitbreiding van de energie-infrastructuur, door onder andere ruimtelijke inpassing van trafostations en afstemming met betrokken partijen.
De gemeente stimuleert energiehubs op bedrijventerreinen zodat bedrijven hun energieverbruik beter op elkaar kunnen afstemmen. Ook wordt er ingezet op netbewuste nieuwbouw door ontwikkelaars te begeleiden en onderzoek te doen naar het beperken van piekbelasting. In aanvulling daarop wordt gewerkt aan de ontwikkeling van een integraal energiesysteem met flexibel vermogen en investeringen in onder meer batterijen en zonneparken.
Om versnelling op cruciale dossiers mogelijk te maken, wordt een doorbraakteam ingericht dat knelpunten helpt oplossen. Daarnaast zal de gemeente bedrijven en ontwikkelaars ondersteunen met kennis, advies en subsidie om bouwprojecten en verduurzaming zo veel mogelijk doorgang te laten vinden.
Ter voorbereiding op mogelijke maatschappelijke ontwrichting wordt gewerkt aan een gemeentelijk crisisplan, inclusief noodstroomvoorzieningen en maatregelen voor het veiligstellen van vitale bedrijfsprocessen.

We hebben een omvangrijke bezuinigingsopgave vanuit de Voorjaarsnota’s  2024 en 2025 en de hervormingsopgave sociaal domein. In totaal gaat dit nog om een bedrag van ruim 60 miljoen structureel. De kans bestaat dat we een deel van deze bezuinigingsopgave later realiseren dan gepland. Dit leidt tot een financieel nadeel omdat we langer de lasten moeten dragen dan we hebben begroot.

4,5 

6,5

Maatregelen:
Via de monitor in de begrotingscyclus wordt de voortgang van de bezuinigingen gevolgd. Daarnaast zal in de managementcyclus de voortgang van de maatregelen nadrukkelijk op de agenda staan, zodat we tijdig kunnen bijsturen. 

De ontwikkelingen rond de Algemene uitkering zijn niet altijd goed in te schatten. Dit betreft de reguliere groei van het gemeentefonds (BBP-systematiek indexatie en volume), korting voor WOZ-waarde en de verwachte ontwikkelingen van het Rijk. We maken een prognose gebaseerd op aannames ten aanzien van deze elementen en daarin schuilt een financieel risico. De verwachte ontwikkelingen van het Rijk zijn (deels) opgenomen in het financieel beeld als inkomsten, zoals Hervormingsagenda jeugd, uitvoeringskosten Omgevingswet en Wet kwaliteitsborgingbouw. Het is onzeker of deze inkomsten ook werkelijk worden verwerkt in het gemeentefonds, met welk bedrag en wat het aandeel voor Utrecht is.
Ook zijn vanaf 2028 hogere baten opgenomen als gevolg van de eigen bijdrage Jeugdzorg, waarvan nog onzeker is of deze maatregel daadwerkelijk wordt ingevoerd.

4,0

5,6

Maatregelen:

In de begrotingscyclus beoordelen we de ontwikkelingen op het (gewijzigde) effect op het de inkomsten van het Rijk. Daarnaast worden via lobby specifieke onderwerpen onder de aandacht gebracht van het kabinet en de Kamerleden. Daarbij trekken we op met de VNG.

De gemeente Utrecht loopt een financieel risico als enig aandeelhouder van UW holding BV. Het Rijk heeft de Wsw per 1 januari 2015 dichtgezet voor nieuwe instroom, waardoor de Wsw-groep steeds kleiner en ouder wordt. Hoewel het Rijksbudget per Wsw-medewerker stijgt vanwege vergrijzing, daalt het totaalbudget door de krimpende doelgroep. Als de uitstroom van Wsw-medewerkers langzamer verloopt dan waar het Rijk mee rekent, ontstaat er een tekort. Daarnaast vraagt de transformatie naar een sociaal ontwikkelbedrijf voor de Participatiewet-doelgroep om aanpassingen in de bedrijfsvoering van UW holding BV. Als enige aandeelhouder is de gemeente financieel verantwoordelijk voor eventuele tekorten die hieruit voortvloeien. 

1,6

2,3 

Maatregelen:
Na tegenvallende financiële resultaten in 2023 is het toezicht op UW verscherpt.. De monitoring vindt plaats via maand- en kwartaaloverleggen over KPI's, exploitatie en prognoses. Begin 2024 heeft UW een Herstelplan opgeleverd met duidelijke rolverdeling tussen gemeente, RvC en directie, gericht op het op korte termijn in control komen. Parallel hieraan wordt gewerkt aan toekomstscenario's voor UW, deze zijn door de Galan Groep uitgewerkt in 2024 en de eerste helft 2025. Eind 2025 wordt een verdiepende businesscase opgeleverd.

De groei en verdichting van de stad gaan gepaard met toenemende druk op de bestaande civiele constructies en infrastructuur. Dit vergroot de kwetsbaarheid van de stad en kan leiden tot onvoorziene (veiligheid)situaties en daardoor hogere lasten op de langere termijn. De effecten van klimaatverandering (langere periodes van droogte afgewisseld met korte, maar felle buien met veel regen) maken de situatie nog complexer. Door veroudering van de rioleringssystemen en onvoldoende afvoercapaciteit ontstaat het risico dat onderhoud naar voren moet worden geschoven en kunnen extra investeringen in aanpassingen van de waterinfrastructuur noodzakelijk worden.
Wanneer tijdens een reguliere inspectie geconstateerd is dat een civiele constructie niet meer aan de veiligheidseisen voldoet, neemt de gemeente maatregelen om de veiligheid te waarborgen. Daar kan toe behoren: tijdelijke verbeteringen, het beperken van het gebruik of (tijdelijk) sluiten van de voorziening, het vervroegen van groot onderhoud. Het spoedeisende karakter van deze maatregelen werkt kostenverhogend.

0,8

1,1

Maatregelen:

• Het uitvoeren van inspecties van reguliere inspecties om zo vroeg mogelijk eventuele schade te kunnen signaleren en, indien mogelijk, repareren.
• Beheerwerkzaamheden worden meerjarig geprogrammeerd, indien nodig worden werkzaamheden opnieuw geprioriteerd om spoedmaatregelen waar mogelijk te voorkomen.
• We werken samen met marktpartijen om voldoende uitvoeringscapaciteit te kunnen organiseren om de noodzakelijke werkzaamheden tijdig uit te voeren.

Het risico van onvoldoende informatiebeveiliging en daardoor gevoeligheid voor cybercrime betreft het verlies van gegevens of verstoring van dienstverlening door ICT incidenten en/of cyberaanvallen, het ontbreken van grip op IT-leveranciers in de hele keten, de beperkte aanwezigheid van managementsturing op informatiebeveiliging binnen de bedrijfsvoering, niet voldoen aan wet- en regelgeving en daardoor grote financiële verliezen of imagoschade.
De kosten van incidenten en cyberaanvallen kunnen behoorlijk variëren. De kosten hangen in sterke mate af van de weerbaarheid van de organisatie bij incidenten en de hoogte van het geëiste losgeld bij Ransomware aanvallen (en het beleid hoe met dergelijke losgeldeisen om te gaan). Voor Ransomware specifiek geldt dat het risico groot is; de kans erop is weliswaar relatief klein (1,3 % van de grote bedrijven wordt getroffen) maar de impact is groot gezien het destructieve karakter ervan en het feit dat er grote sommen geldt aan losgeld worden geëist.

0,6

0,9

Maatregelen:

• Investeren in mens & bewustzijn. De mens is vaak de zwakste schakel (Rapport Rekenkamer). Structurele awareness blijft essentieel. De e-learning en slim digitaal werken worden nog belangrijker en er moet blijvend geïnvesteerd worden in awareness zowel breed als op maat (menukaartconcept van BSN).
• Speciale aandacht geven aan bewustwording bij Management en Bestuur. Inrichten van een Informatie Beveiliging Management Systeem waar Management in control is op informatiebeveiliging.
• Zorgen voor cyberweerbaarheid in de keten. Het eisen van beveiliging van leveranciers en toetsen hierop wordt essentieel. Dit moet gebeuren conform de Baseline Informatiebeveiliging Overheid BIO 2.0 (ISO 27001 en 27002). Hiervoor is gemeentebreed contract- en leveranciersmanagement belangrijk.
• Regelmatige risicoherbeoordeling hoog risico's en periodieke naleving controles conform BIO 2.0 (ISO 27001 en 27002)De risicobeoordelingen die al bestaan (BIA en ORA) worden nog belangrijker, en zullen veel breder dan nu moeten worden uitgevoerd. Hiervoor moeten de risicotemplates aangepast worden aan de eisen van de BIO 2.0.
• Daarnaast vereist de Cyberbeveiligingswet aantoonbare naleving. Hiervoor zal op basis van tooling periodieke controles op opzet, bestaan en werking uitgevoerd moeten worden voor de kritieke processen.

Het risico is dat het jaarlijkse budget dat Utrecht vanuit het Rijk ontvangt voor de gebundelde uitkering (BUIG) onvoldoende is voor de uitkeringslasten. De gemeente is wettelijk verplicht alle uitkeringen in het kader van de Participatiewet, IOAW, IOAZ, Bbz 2004 (levensonderhoud startende ondernemers) en loonkostensubsidies te verstrekken aan inwoners die hier recht op hebben. Het jaarlijkse budget dat gemeenten ontvangen is echter afhankelijk van twee factoren waar de gemeente geen invloed op heeft: de landelijke ontwikkelingen in het macrobudget én het verdeelmodel dat bepaalt welk percentage elke gemeente krijgt. Dit blijft een financieel risico, ondanks verbeteringen in het verdeelmodel, vrijgemaakte algemene middelen en de bestaande vangnetregeling.

0,8

1,1

Maatregelen:
Om het risico te beheersen zet de gemeente actief in op uitstroom bevorderend beleid om het aantal bijstandsgerechtigden te beperken. Hoewel het verdeelmodel inmiddels is uitontwikkeld, blijven we ons inzetten voor verdere verbeteringen van het model die recht doen aan de Utrechtse situatie. De gemeente zorgt voor een tijdige aanvraag van de vangnetuitkering bij grote tekorten. Ook worden prognoses periodiek herijkt om de benodigde middelen tijdig bij te kunnen stellen.